Robi ci się słabo na widok krwi? Boisz się ciemności? A może podskakujesz z krzykiem, gdy zauważysz pająka? Prawdopodobnie cierpisz na fobię specyficzną – problem, z którym zmaga się około 20% populacji. Lęk przed niektórymi zwierzętami albo ciemnością może wydawać się nieszkodliwą przypadłością. Potrafi jednak znacząco skomplikować życie. Dlatego zdecydowanie warto leczyć fobie, zwłaszcza że zwykle z łatwością można się z nimi uporać w trakcie terapii.
Fobia specyficzna to irracjonalny lęk pojawiający się w ściśle określonych sytuacjach lub w związku z pewnymi obiektami. Niektóre z nich, np. dzikie zwierzęta, mogą wzbudzać w pełni uzasadnione obawy. Jednak w przypadku fobii lęk pojawia się nie w obliczu faktycznego zagrożenia, lecz jedynie przewidywanego. Co więcej, większość przedmiotów fobii jest całkowicie niegroźna, a osoby, które cierpią na to częste zaburzenie lękowe, zdają sobie z tego sprawę. Nie są jednak w stanie zapanować nad swoimi emocjami.
Lista fobii specyficznych jest praktycznie nieograniczona. Do najczęstszych należą:
arachnofobia – lęk przed pająkami,
ofidiofobia – lęk przed wężami,
klaustrofobia – lęk przed ciasnymi, zamkniętymi pomieszczeniami,
akrofobia – lęk wysokości,
agorafobia – lęk przed przebywaniem poza znajomymi, bezpiecznymi miejscami.
Równie dobrze jednak można bać się osób płci przeciwnej, wody, liczby 13 albo powierzchni ze skupiskiem niewielkich otworów. W przypadku fobii subiektywnie przeżywany lęk nie wynika z cech przedmiotu, lecz z faktu, że podświadomie ocenia się go jako zagrażający bezpieczeństwu.
Fobie specyficzne są najczęściej skutkiem przykrego lub wręcz traumatycznego zdarzenia z okresu wczesnego dzieciństwa – takiego, którego możemy nawet nie pamiętać. Dziecko ugryzione czy choćby wystraszone przez psa często boi się sympatycznych czworonogów do końca życia, nawet mając świadomość, ile radości sprawia obcowanie z własnym pupilem. Paradoksalnie przyczyną irracjonalnego lęku może stać się też brak jakichkolwiek kontaktów z psami w dzieciństwie, co przekłada się na niezrozumienie ich zachowań i obyczajów.
Za istotny czynnik sprzyjający rozwojowi fobii uznaje się postawy ważnych osób z otoczenia małego człowieka. Jeśli jego rodzice unikali wizyt u dentysty, zawsze mówili o nich z niechęcią i niepokojem, to dziecko będzie przerażone, wchodząc po raz pierwszy w życiu do gabinetu stomatologa – nawet jeśli tylko na fluoryzację.
Podstawowym symptomem fobii specyficznych jest obezwładniający lęk, który pojawić się może nie tylko w bezpośrednim kontakcie z danym obiektem, ale nawet na samą myśl o nim. Nasilenie objawów może się zmieniać w zależności od okoliczności (np. lęk może ustępować w towarzystwie bliskiej osoby) i indywidualnych uwarunkowań. Niektórzy w zetknięciu z przedmiotem fobii odczuwają jedynie dyskomfort. Innych strach paraliżuje tak bardzo, że unikają wszelkich sytuacji, w których mogą być narażeni na to, co ich przeraża. Fobii towarzyszą zwykle mniej lub bardziej nasilone somatyczne symptomy lęku – drżenie rąk, kołatanie serca, mdłości czy duszność, a nawet pełnoobjawowe ataki paniki.
Osoby dotknięte fobią nie są w stanie zapanować nad lękiem, mimo świadomości, że jest on irracjonalny. Ta przypadłość może stać się przyczyną zaburzeń snu czy przewlekłych bólów głowy, wywoływać wstyd, zakłopotanie, obniżać samoocenę, skłaniać do rezygnacji z życiowych możliwości (podróży, kariery zawodowej itp.), a nawet prowadzić do wycofania się z życia społecznego.
Leczenie fobii jest jak najbardziej możliwe, a nawet wskazane. Z pomocą przychodzą nam metody terapii poznawczo-behawioralnej. Należą do nich przede wszystkim różne formy ekspozycji na przykre bodźce, co – w bezpiecznych warunkach terapii – pozwala „oswoić się” z nimi i redukuje reakcję lękową. Istotnym elementem leczenia jest psychoedukacja, która służy lepszemu zrozumieniu zaburzenia, jakim jest fobia. Dzięki takiej wiedzy zyskujemy dystans do swoich problemów. Podczas terapii możemy też nauczyć się alternatywnych sposobów radzenia sobie z lękiem.
