Przewlekły stres urasta współcześnie do rangi choroby cywilizacyjnej. Zmaga się z nim większość mieszkańców krajów Zachodu. Źródeł tego stanu rzeczy upatruje się zwykle w zawrotnym tempie życia, rosnących wymaganiach rynku pracy, natłoku informacji płynących z mediów. Ostatnio światem wstrząsnęły takie zdarzenia, jak pandemia COVID-19 czy wojna na Ukrainie. Wiele państw zmaga się z wysoką inflacją. Może się zatem zdawać, że stres jest nieodłącznym elementem naszego życia i nie sposób go uniknąć. Czy naprawdę jesteśmy na niego skazani? Jak radzić sobie z uciążliwymi objawami stresu? A może stres nie jest tak zły, jak nam się zdaje?
Choć stres wydaje się zjawiskiem niepożądanym, stanowi zupełnie naturalną, zdrową reakcję organizmu. Pozwala zmobilizować wszystkie siły obronne, abyśmy lepiej radzili sobie z trudnymi sytuacjami – niekoniecznie wtedy, gdy spotykają nas przykre czy niebezpieczne zdarzenia, ale też wówczas, gdy chcemy dobrze zdać egzamin albo czuwać całą noc przy chorym dziecku. W obliczu takich wyzwań w ciele zachodzi szereg procesów fizjologicznych, dzięki którym wyostrzają się nasze zmysły, wzrasta siła mięśni, nie czujemy głodu czy potrzeby snu. Stres jest zatem bardzo pożytecznym mechanizmem.
Problem ze stresem przewlekłym polega na tym, że zasoby ludzkiego organizmu są ograniczone. Jeśli nieustannie stajemy w obliczu wyzwań, które zmuszają nas do nadzwyczajnej mobilizacji, ciało nie ma czasu na regenerację, do jakiej dochodzi jedynie w okresach relaksu. W konsekwencji zaczynają dręczyć nas rozmaite dolegliwości – od bólów głowy czy niestrawności, po choroby sercowo-naczyniowe. Znacznemu pogorszeniu ulegają także zdolności poznawcze i nastrój, ponieważ funkcje psychologiczne są ściśle powiązane ze zdrowiem somatycznym. Dlatego też przewlekły stres zwykle staje się przyczyną zaburzeń lękowych, depresji i braku satysfakcji z życia.
Skoro, żyjąc w dzisiejszym świecie, nie jesteśmy w stanie uniknąć otaczających nas zewsząd stresorów, czy możemy skutecznie rozładować napięcie, którego są przyczyną? Jak najbardziej. W gruncie rzeczy objawy stresu spowodowane są wysokim stężeniem hormonów, które utrzymują organizm w stanie wysokiej mobilizacji. Istnieje wiele sposobów, by przywrócić go do fizjologicznej równowagi, która przełoży się na lepsze samopoczucie.
Niezawodnym sposobem na stres jest umiarkowana aktywność fizyczna, podczas której nie tylko pozbywamy się nadmiaru kortyzolu i adrenaliny (czyli tzw. hormonów stresu), ale też wytwarzane są endorfiny, czyli „hormony szczęścia”. Ponadto na gospodarkę hormonalną wpływa korzystnie prawidłowo zbilansowana dieta i zdrowy, regularny sen. Zdecydowanie nie służą nam używki, więc warto odstawić alkohol czy papierosy – wbrew obiegowym opiniom, nie łagodzą stresu, lecz – na dłuższą metę – potęgują go.
Objawy stresu skutecznie znoszą rozmaite techniki relaksacyjne, z pomocą których można rozluźnić mięśnie, wyregulować oddech i pracę serca, a tym samym „wysłać” do mózgu sygnał, że „zagrożenie” minęło i nie trzeba w dalszym ciągu utrzymywać ciała w napięciu. Dobrze jest także po prostu nie myśleć choć przez chwilę o tym, co trudne i „naładować baterie” – w miłym towarzystwie, nad ciekawą lekturą lub oddając się swojemu hobby.
Powyżej opisane metody radzenia sobie ze stresem pozwalają znieść jego objawy, ale nie rozwiązują problemów, które leżą u jego źródeł. Nie rozwiążą ich także leki (nawet te od psychiatry), które mogą skutecznie wyregulować samopoczucie, ale często mają przykre skutki uboczne, a po ich odstawieniu problemy powracają. Czy można pozbyć się ich raz na zawsze, żyjąc w pełnym stresorów świecie?
Wystarczy przyjrzeć się uważnie swojemu otoczeniu, by odkryć, że nie wszyscy ludzie są wiecznie zestresowani, choć żyją w tych samych warunkach i muszą mierzyć się z podobnymi wyzwaniami. Oznacza to, że stres jest doświadczeniem subiektywnym i zależy nie od bodźców, które go wywołują, ale od tego, w jaki sposób zarządzamy własnymi emocjami.
Życie bez nadmiernego stresu nie wymaga idealnego świata, lecz adekwatnej samooceny czy umiejętności rozwiązywania konfliktów. Wielu ludziom brakuje takich kompetencji, ponieważ nie mieli ich także ich rodzice, nie uczy się o nich w szkole, a ich rozwojowi nie sprzyja kultura oparta na rywalizacji, kulcie sukcesu. Zdolności niezbędne do efektywnego radzenia sobie ze stresem można zdobyć dzięki psychoterapii.
